Périhorismos de Pergaménos et Pharisee (1320-1321)

Actes de X é r o p o t a m o u : J. Bompaire, 
Actes de Xéropotamou, Archives de l'Athos III, Παρίσι 1964

Périhorismos de Pergaménos et Pharisee, début du xive siècle. Les signatures, très effacées, n'avait pas été lues par le copiste. On lit sur l'original, en monocondyle :

Οι δούλοι του κραταιού καΐ αγίου ημών [αύθέντου και βασιλέως] απογραφείς του θέματος της || (Θεσσαλονίκης) + ό Περγαμηνός + Γεώργιος ό Φαρισαΐος +? D'ailleurs le texte de l'original est difficilement déchiffrable.

Μτφ.  Κατερίνα Μήτσιου, Αρχιτέκτων, Βόλος

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ Κ.ΠΕΡΓΑΜΗΝΟΥ ΚΑΙ Γ.ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ

Iνδικτυώνος 4 (αντίγραφο)
(1320-21)

Οι απογραφείς Κωνσταντίνος Περγαμηνός και Γεώργιος Φαρισαίος παραδίδουν στην Ι.Μ. Ξηροποτάμου τον Περιορισμό των αγαθών της στα χωρία Συμεών, Κοντογρίκου και Κοσλά στην Χαλκιδική.

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ.      Α) Κατάλογος Ευδοκίμου: Αρ. 8. Το πρωτότυπο και ένα αντίγραφο ευρίσκονται, υπό τον αυτόν αρ. 8, εις τα αρχεία της Ι.Μ. Ξηροποτάμου. - . Ανέκδοτος. – Εκδίδουμε το πρωτότυπο, χρησιμοποιώντας το αντίγραφο, το οποίο είναι μεγάλης πιστότητος (το κείμενο εντός εισαγωγικών είναι αυτό του αντιγράφου). – Πίνακες: η έκδοσίς μας εδράζεται εις την εξέτασιν των κειμηλίων της Ι.Μ. Ξηροποτάμου, και των φωτογραφιών του πρωτοτύπου (πιν. XXXVIII, XXXIX, XL, XLI) και του αντιγράφου, τα οποία κατέχουμε.

                              Β) Πρωτότυπο: Λεπτή περγαμηνή, 775/250 χιλ., κακή συντήρηση (πολύ σβησμένο, το επάνω μέρος αριστερά έχει σκισθεί, μεταγενέστερα της γραφής). Περιθώριο με ξηρό χαράκτη καθ’ όλο το ύψος. Μελάνη: ανοιχτόχρωμη ώχρα. – Τυλιγμένο. – Για τη μολύβδινη σφραγίδα (σειρά 68), χαμένο, οπές σε διάταξη κορυφών παραλληλογράμμου. Οπισθόφυλλο: 1) μη αναγνώσιμη σημείωση αρχ. σλαβική: Kniga… 2) σημείωση ελληνική XIVου-XVου αιώνα μη αναγνώσιμη 3) ΧΙΧος αι. : «Περιορισμός και τούτο». – Αντίγραφο του XVου αι. : Πολύ παχειά περγαμηνή: 775/250 χιλ., καλή συντήρηση (μερικοί λεκέδες). Γραμμές με ξηρό χαράκτη. Μελάνη ώχρα, με πολλαπλές επικαλύψεις. – Τυλιγμένο. – Οπισθόφυλλο: 1) σημείωση αρχ. σλαβική: Kniga za… 2) σημείωση ελληνική ΧΙΧου-ΧΧού αι.: « Περιορισμός του Ξηρω(ποτά)μου του Συμεώ(ν) και του Κοντογρίβου και της Κοσλάς.

                              Γ) Γραφή: Σειρά 67, «ήρξατο», η λέξη που τερματίζει τον περιορισμό, είναι γραμμένη με πιο φαρδειά γραφή. Δεν υπάρχει γραμμή (τίτλος?) στο πάνω μέρος του πρωτοτύπου: ίχνη μελάνης που οφείλονται στο γεγονός ότι η περγαμηνή τυλίχθηκε. – Αντίγραφο: πρώτο γράμμα διακοσμημένο.

ΑΝΑΛΥΣΙΣ. – Περιορισμός των αγαθών της μονής Ξηροποτάμου σε Συμεών, Κοντογρίκο, Κοσλά. Αναφέρονται πολλές λίμνες εκ των οποίων Παμπι… (σ.28) και Λέσκα (σ.54) / πολλά ποτάμια / πολλές λαγκάδες / πολλοί δρόμοι: Σιδηροκαύσια-Ρεβενίκια, Κοντογρίκου-Παλαιοχώρι, μεταλλείον-Συμεών, Άθως-Λέσκα. Ο περιορισμός συνορεύει με τη θάλασσα σε κάποια απόσταση. Αγγίζει τα αγαθά πολλών μονών: Λαύρας, Ιβήρων, Χιλανδαρίου, Αλυπίου, Ρωσσικών, Δοχιαρείου και πολλών χωριών: Ρεβενίκια, Λιβάδια, Σιδηροκαύσια,  Γωματού, Λέσκα. Συμπέρασμα (σ.68). Χρονολογία. Η πράξις υπογράφεται από τους απογραφείς του Θέματος Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνο Περγαμηνό και Γεώργιο Φαρισαίο: αυτόγραφες υπογραφές (σ.71).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. – Χρονολογία: σ.69, έχει αποκατασταθεί σύμφωνα με το αντίγραφο. Σχετικά με τους απογραφείς Κωνσταντίνο Περγαμηνό - Γεώργιο Φαρισαίο, βλ. Laurent, E.O., 31, 1932, σελ. 184 / Lemerle, Philippes, σελ. 230-31 / Ostrogorsky, Féodalité, σελ. 265-67 / Dölger, Prakt. Iviron, κατάλογος, σελ. 5-7. Σφραγίδα σε Schatzk., αρ. 121, 4 και 5. Πράξεις Δεκεμβρίου 1317, αν δεχθούμε το δεδομένο του Α. Zographou, 54 (βλ. οι δεξαμενές των Philippes, σελ. 230, αρ.3), εν πάσει περιπτώσει Οκτωβρίου 1319 (Schatzk., αρ. 17), μέχρι Φεβρουαρίου 1321 (ανέκδοτο του Xénophon: Laurent, R.E.B., 6, 1948, 83). Ο Περγαμηνός απεβίωσε πριν τον Φεβρουάριο 1322 (A. Kullumus, 11, σ.18 / βλ. χωρίς χρονολογία A. Xénophon, 8, s.45, Xer., 21, σ.6= Schatzk., αρ. 28), και πιθανότατα πριν τον Αύγουστο 1321 (Α. Chilandar, 67, σ.18: ο Φαρισαίος, μόνος, πραγματοποίησε «αρτίως» μίαν απογραφή / βλ. Α. Zographou, 21, σ.26, του Δεκεμβρίου 1322). Η τελευταία πράξις του Φαρισαίου είναι του Μαΐου 1325 (ανέκδοτο του Xénophon που αναφέρεται πιο πάνω) και το πρώτο κείμενο όπου αναφέρεται ως αποβιώσας είναι σίγουρα του Σεπτεμβρίου 1334 (Α. Esphigmenou, 8, σ.13), βλ.  Α. Zographou, 18, σ.6, μη χρονολογημένο. – Η μόνη πιθανή χρονολόγηση για την πράξη μας είναι μεταξύ Σεπτ. 1320 και Σεπτ.1321, τουτέστιν η 4η ινδικτιών, και μάλλον μέσα στους έξι πρώτους μήνες της ινδικτιώνος. Σχετικά με το «βασιλικόν βιβλίον» των δύο απογραφέων, βλ. Α. Zographou, 44, σ.66. (σημ. μτφ.: νομίζω πως το “L” στη συνέχεια σημαίνει Ligne=Γραμμή )

               L. 1: Για Συμεών και Καλογρίκου, βλ. Xér., αρ. 10, σ.28 και 29, σημειώσεις. Για Κοσλά, cf. ibid. (restitution, σ.33). Όλα αυτά τα χωριά αναφέρονται στα πρακτικά, Xér., αρ. 18, καθώς και τα Γομάτου, Ρεβενίκια, Λέσκα. Αναφορά στο Κοσλά σε Α. Zographou, 5, σ.37 (πλησίον Ιερισσού). Το κείμενό μας προσφέρει κάποιες τοπογραφικές  εξακριβώσεις. Ειδικότερα αναφέρεται το χωριό Σιδηροκαύσια (σ.10,12), πολύ γνωστό μεταλλουργικό κέντρο στην περιοχή της Ιερισσού, cf. Binon, Xéropotamou, σελ. 136-9, Theocharides, Kalepanikia, σελ. 78 / idem, για το χωριό Λιβάδια (σ.16.17.18), βλ. Theocharides, σελ. 78 (βορειο-δυτικά της Ιερισσού?). Η ανάλυση του περιορισμού επιτρέπει να προσδιορίσουμε την επικράτεια της Ξηροποτάμου στα Κοντογρίκου-Συμεών-Κοσλά στην περιοχή βορείως της Ιερισσού, προς την ακτή και πιο δυτικά – τα Ρεβενίκια συνορεύουν με αυτή την περιοχή στα νότια και δυτικά, τα Λιβάδια στα βόρειο-δυτικά, τα Σιδηροκαύσια προς βορράν, η θάλασσα ανατολικά και βόρειο-ανατολικά, τα Γομάτου και Λέσκα στα ανατολικά και νότιο-ανατολικά. Στις πράξεις όπου αναφέρεται αυτή η επικράτεια, βλ. Introduction (Εισαγωγή), παρ. V.- Σε μερικές περιπτώσεις δεν γνωρίζει κανείς αν πρόκειται για τόπο ή για κύριο όνομα, βλ. σ.19 (μετάλλιον, βλ. Schatzk., σελ. 32) σ.44, (μυρσίναι). - Πολλά άγνωστα τοπωνύμια.

               L. 2: Λούστρα, “lavoir”, βλ. Πρακτικά Ιβήρων, Ευρετήριο

L. 6: λαγκάς, βλ. ibid. / υποδηλώνει μία χαράδρα, βλ. τοπωνύμιο «Λαγκάδα βαθεία», Θεοχαρίδης, σελ. 81

L. 16: Γραντζόν, όρος στην περιοχή του Γομάτου, βλ. Πρακτικά Ιβήρων, Α, σ.116

L. 24: Κορώνη, στην ανατολική ακτή, άγνωστο

L. 27: Κυριάννην (=Κυρ Ιωάννην), βλ. Α . Zographou, 52, σ.11 / 54, σ.13 (Ευρετήριο)

L. 29: για το όνομα του ποταμού, βλ. Vasmer, Die Slaven, σελ. 54, αρ. 321 (βλ. Τζέρκβιστα, όρος πλησίον Μελένικου, συμφώνως προς Α. Zographou), σελ. 61, αρ.43 (Τζερκίτσα/-στα)

L. 31: σημειώστε την μεταφορά « καταφρονεί»

L. 35: Υπατ(ί)ου? Τοπωνύμιο, βλ. Α. Zographou, 3, σ.11, 26 (αθωνική μονή), Πρακτικά Ιβήρων, Α, σ.43 (Στρυμών)

L. 36: Αλυπίου, βλ. σημείωση, Xér., αρ. 17, κανονική γραφή αυτής της εποχής

L. 38: «στοά» υποδηλώνει μνημειακή κρήνη

L. 49: Λέσκα είναι τοπωνύμιο, βλ. Xér., αρ. 18 D, σ.16, και A. Rossici, 20, Xér., αρ. 17, σελ 165 (αγρίδιον στην περιοχή Ρεβενικίων). Σλαβικό όνομα, κατά Vasmer, σελ. 163 (περιοχή Φλωρίνης). Βλ. σ.53 (λάκκον)

(ακολουθεί παράθεση του κειμένου ως έχει και φωτογραφιών)