ΙΕΡΙΣΣΙΩΤΕΣ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ 1821 ΚΑΙ Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΙΕΡΙΣΣΟΥ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ- ΕΠΕΤΕΙΑΚΟ

 

   Κείμενο: Χρήστος Καραστέργιος – (Το αρχικό άρθρο γράφτηκε πριν 13 χρόνια, τον Ιανουάριο του 2010).

   ✍🏼 Όταν αναφέρεται κάποιος στη συμβολή της Ιερισσού και γενικότερα της περιοχής στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες, το μυαλό όλων πηγαίνει στον περίφημο Καπετάν Γιαγλή. Ο Γεώργιος Γιαγλής ή Καπετάν Γιαγλής, όπως είναι ευρύτερα γνωστός, γεννήθηκε στην Ιερισσό το 1869 και εκοιμήθη με το όνομα Γαβριήλ, το 1944. Ελάχιστοι όμως είναι αυτοί που γνωρίζουν πως ο Καπετάν Γιαγλής δεν είναι παρά μόνο η κορυφή του παγόβουνου από μια πλειάδα συμπατριωτών μας που έδωσαν δυναμικά το παρόν στους αγώνες για την ελευθερία του υπόδουλου γένους γενικά και της ιδιαίτερης πατρίδας μας ειδικότερα, από τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης του 1821.

Το μικρό αυτό άρθρο εκτός από την απότιση φόρου τιμής στους ΄΄ξεχασμένους΄΄συμπατριώτες μας, προσδοκά να αποτελέσει την αφορμή για την έναρξη μιας δημόσιας συζήτησης αρχικά και αν το επιτρέψουν οι συνθήκες μιας εκτενέστερης και πιο εμπεριστατωμένης έρευνας στη συνέχεια, για τη συμμετοχή των Ιερισσιωτών και γενικότερα των Χαλκιδικιωτών στους αγώνες για την ελευθερία της πατρίδας (σήμερα, 13 χρόνια μετά την συγγραφή του άρθρου, σε έναν μεγάλο βαθμό αυτό πραγματοποιήθηκε).

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ 

Στις 23 Μαρτίου του 1821 την ίδια ώρα που οι σπίθες της επανάστασης ξεπετάγονται σε κάθε γωνιά που ζούν υπόδουλοι Έλληνες, ο Εμμανουήλ Παπάς αποβιβάστηκε στο Άγιο Όρος για την ετοιμασία της εξέγερσης.

Ο μουτεσελίμης (αναπληρωτής του Πασά), Σερίφ Σιντίκ Γιουσούφ μπέης, πληροφορήθηκε την άφιξη του Ε. Παπά στη χερσόνησο του Άθω και εκστράτευσεο ίδιος με μεγάλες δυνάμεις στην Ιερισσό με σκοπό να εισβάλει στο Άγιο Όρος. Επειδή δεν είχε σαφή στοιχεία για την προετοιμασία της επανάστασης, άφησε φρουρά για να αφοπλίσει τους κατοίκους που, από ό,τι γνωρίζουμε, ήταν πολύ καλά οπλισμένοι (dr Hunt 1801). Η καταπίεση των κατοίκων από τη φρουρά ήταν μεγάλη και αναγκάστηκαν πολλοί να καταφύγουν στα γύρω βουνά.

Στις 8 Μαΐου άρχισαν οι πρώτες συγκρούσεις στην Κασσάνδρα και στις 17 Μαΐου, κάτω από την έντονη πίεση των Τούρκων ξεσηκώθηκε ο Πολύγυρος και ακολούθησαν, η μία μετά την άλλη, και άλλες περιοχές της Χαλκιδικής.

Έχουμε στη συνέχεια την επίσημη κήρυξη της επανάστασης από τον Εμμανουήλ Παπά στο Άγιο Όρος και την 1η Ιουνίου ο επαναστατικός στρατός συγκρούστηκε και νίκησε την τουρκική φρουρά που έμεινε στην περιοχή της Ιερισσού.

Τα γεγονότα ήταν ραγδαία, μετά την διάλυση του σώματος των επαναστατών στη Ρεντίνα και την κατάληψη της Κασσάνδρας και είχαν ως αποτέλεσμα τον περίφημο ‘Χαλασμό’, και τον ξεριζωμό των κατοίκων.

Η Ιερισσός κάηκε από τους Οθωμανούς στις αρχές του Ιουλίου του 1821 και οι κάτοικοι προέβαλαν αντίσταση μαζί με άλλους Χαλκιδικιώτες, υπό τις διαταγές του Ρήγα Μάνθου, στα στενά του Πρόβλακα (σύντομα πιστεύω θα υπάρξει σχετικό άρθρο γι αυτή την άγνωστη πτυχή του αγώνα).

Κατά τον Pouqueville, έφυγαν τότε από την χερσόνησο του Άθω όπου είχαν καταφύγει, 5000 – 6000 γυναικόπαιδα.

Το μεγαλύτερο βάρος των προσφύγων το δέχτηκε η Σκόπελος, αλλά υπάρχουν και άλλοι που βρήκαν καταφύγιο στη Σκιάθο, στην Κέα και τα Ψαρά.

Σε εργασία του Γ.Χ. Χιονίδη, βρίσκουμε στη Σκόπελο το 1829 τρεις οικογένειες που δηλώνουν καταγωγή από την Ιερισσό, μία από τα Στάγιρα και σαράντα τρείς οικογένειες που δηλώνονται με το γενικό όρο ΄΄Μαντεμοχωρίτες΄΄. Οι οικογένειες που αναφέρουν καταγωγή από την Ιερισσό είναι οι οικογένειες του Γαρόφαλου Νικόλαου (έμπορου), του Καραθανάση (γεωργού) και η οικογένεια του Ιωάννη Ιερισσιώτη, που δήλωσε ως επάγγελμα στρατιώτης.

Στους Μαντεμοχωρίτες βρίσκουμε μεταξύ άλλων την οικογένεια του Β. Αποστολάρα από το Γομάτι, που δηλώνει χιλίαρχος, την οικογένεια του Ταμπάκη Δήμου, του Ι. Αθανασίου και πολλές άλλες.

Οι Ιερισσιώτες, όπως και όλοι οι Χαλκιδικιώτες, καθ’όλη τη διάρκεια του αγώνα πολέμησαν γενναία με την προτροπή του ιεράρχη και κατόπιν εθνομάρτυρα επισκόπου Ιερισσού και Αγίου Όρους, Ιγνατίου.

Η επανάσταση των συμπατριωτών μας είχε ως αποτέλεσμα να καθυστερήσουν τα τουρκικά στρατεύματα του Μπαϊράμ Πασά που κατευθυνόταν στην Πελοπόννησο, και δόθηκε έτσι ο απαραίτητος χρόνος να εδραιωθεί η ελληνική επανάσταση με την άλωση της Τριπολιτσάς.

Οι περισσότεροι από τους Χαλκιδικιώτες μαζί με τους Ολυμπίους αγωνιστές συνέχισαν τον αγώνα τους στη νότια Ελλάδα όπου διακρίθηκαν για τη μαχητικότητα και τον ηρωισμό τους.

Πολλοί από αυτούς πολέμησαν στο Μεσολόγγι (όπως ο Ιερισσιώτης Γεώργιος Δημητρίου ή Κοτρώνης) και μαζί με τους Ρουμελιώτες, αποτέλεσαν τη λεγόμενη ΄΄Αθάνατη Φρουρά΄΄. Κατά την ηρωική τους έξοδο, ανάμεσα στους άλλους έπεσε ο Πολυγυρινός αγωνιστής και φιλικός Γιαννάκης Παπαγεωργάκης. Οι συμπατριώτες μας πολέμησαν επίσης με αυταπάρνηση στην μάχη των Ψαρών και υπό τον γέρο Καρατάσο αγωνίστηκαν ηρωικά εναντίον του Ιμπραήμ στο Νεόκαστρο, στην πολιορκία της Αθήνας και σε άλλες μικρές ή μεγάλες μάχες της επαναστατικής περιόδου.

– ΙΕΡΙΣΣΙΩΤΕΣ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ 

Ανάμεσα στους πολλούς ήρωες αγωνιστές από τον τόπο μας εξέχουσα θέση έχει η οικογένεια των Βλαχομιχαλέων με προεξάρχουσα μορφή τον:

1. ΒΛΑΧΟΜΙΧΑΛΗ Αθανάσιο από την Ιερισσό, γεννημένος το 1805 [λοχαγός] 

Το 1821 υπηρέτησε υπό την ηγεσία του πατέρα του, Ολύμπιου Βλαχομιχάλη, στην μάχη της Κασσάνδρας και στη μάχη του Αγίου Όρους κατά του Λουμπούτ Πασά. Το 1822 συνέχισε τον αγώνα στην Πελοπόννησο εναντίον του Δράμαλη. Το 1823 υπό την αρχηγία του πατρός του και του γέρου Καρατάσου πολέμησε στα Βρυσάκια του Ευρίπου και κατόπιν στο Τρίκερι κατά του Τοπούλ Πασά. Παραβρέθηκε στη φύλαξη της Ύδρας, αγωνίστηκε ηρωικά στο Νεόκαστρο, στο Σκινόλακα εναντίον των Τουρκοαιγυπτίων και ξανά στην Ύδρα. Το 1826 πολέμησε στην Αταλάντη και για δεύτερη φορά το 1827 στο Τρίκερι υπό τον γέρο Καρατάσο. Το 1828 κατατάχτηκε ως υπολοχαγός στη χιλιαρχία Καρατάσου και το 1831 προβιβάστηκε σε λοχαγό. Μετά το θάνατο του γέρο Καρατάσου, έμεινε υπό τις οδηγίες του Τσαμή Καρατάσου και κατόπιν στη φάλαγγα υπό τον Νότη Πανουργιά.

Κατοίκησε με την οικογένεια του στην Νέα Πέλη Αταλάντης και προικοδοτήθηκε για τις υπηρεσίες του στην πατρίδα ως λοχαγός με 6.480 γρόσια. Κατετάγη στην πέμπτη τάξη των αξιωματικών. Παρασημοφορήθηκε και έλαβε αριστείο από την πατρίδα για τις θυσίες του.

Όμως, αν και η νιότη του είχε περάσει, πιστός στο όνειρο της ελευθερίας της ιδιαίτερης πατρίδας του, συμμετείχε με τον Τσάμη Καρατάσο στην επανάσταση του 1854 στην Χαλκιδική ως υπαρχηγός του.

Ο Τσάμης με τους Μακεδόνες αγωνιστές έμεινε να αντιμετωπίσει τους Τούρκους στην Ορμύλια, στέλνοντας στις 13 Απρίλιου τον Αθανάσιο Βλαχομιχάλη με 50 άντρες στον Πολύγυρο, όπου τον υποδέχονται ως ελευθερωτή. Ενισχύουν το σώμα του πάνω από 100 παλικάρια του Πολυγύρου και μαζί κατατροπώνουν τους Τούρκους στο ύψωμα Καβρόλακας. Οι Τούρκοι χάνουν 65 άντρες και επέστρεψαν στη Γαλάτιστα.

Το κλίμα όμως δεν ήταν ευνοϊκό για τους επαναστάτες. Έτσι ο Καρατάσος υποχώρησε προς την Κομίτσα και κάλεσε να επιστρέψει ο Βλαχομιχάλης. Στην υποχώρησή του πληροφορήθηκε από βοσκούς την ύπαρξη 800 Τούρκων στρατιωτών στα Βράσταμα. Παρόλη την αριθμητική υπεροχή των Τούρκων, ο γενναίος αυτός πατριώτης αποφασίζει να αναμετρηθεί μαζί τους. Χώρισε τους 150 άντρες του σε τρεις ομάδες και κύκλωσε το χωριό. Το αποτέλεσμα του αιφνιδιασμού του ήταν πάνω από 100 νεκροί Τούρκοι.

Δυστυχώς ακολούθησε η σφαγή των προκρίτων του Πολυγύρου και η αποχώρηση του σώματος του Καρατάσου στην ελεύθερη Ελλάδα κατόπιν πιέσεων των ξένων δυνάμεων.

Αναφέρει σε σχετικό του έγγραφο:

“… Έκθεσις των εκδουλεύσεων μου: κατά το το 1821 εις την αρχήν της επαναστάσεως υπό την οδηγίαν του μακαρίτου πατρός μου Βλαχομιχάλη και αρχηγού της επαναστάσεως της Μακεδονίας του Αγίου Όρους και Κασσάνδρας ευρέθημεν εις διαφόρους μάχας εις άγιον όρος και Κασσάνδρας κατά του Λομπούτη Πασιά και το 1822 εχαλασθήκαμεν από την πατρίδα μας την Μακεδονίαν απεράσαμεν εις την Πελοπόνησσον ευρέθημεν εις την μάχην του

Δράμαλη εις χωρίον…”

Ο Αθανάσιος Βλαχομιχάλης σε μια σειρά εγγράφων πιστοποιεί με άλλους αξιωματικούς την δράση άλλων αγωνιστών. Η πατρίδα τον τίμησε με αργυρό μετάλλιο για τους αγώνες του. Απεβίωσε στην Αταλάντη.

Το 1915 βρίσκουμε στους εκλογικούς καταλόγους της Αταλάντης το γιό του, Βλαχομιχάλη Χρήστο σε ηλικία 65χρόνων, που ακολούθησε κι αυτός τη στρατιωτική καριέρα.

2. ΒΛΑΧΟΜΙΧΑΛΗΣ Ολύμπιος (Ιερισσιώτης) ή γέρο-Βλάχος [λοχαγός] 

Ημερ.γενν. το 1778

Αγωνιστής του 1821 από την Ιερισσό, από τους πρωτεργάτες της επανάστασης του Αγίου Όρους και της Χαλκιδικής το Μάιο του 1821,στην οποία διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο οι γιοι του Αθανάσιος και Κωνσταντίνος. Μετά την καταστολή του αγώνα στην περιοχή, κατέφυγε στη Νότια Ελλάδα και έλαβε μέρος σε μάχες στην Εύβοια και την Πελοπόννησο. Διακρίθηκε στη μάχη στα Βρυσάκια της Εύβοιας τον Ιούνιο τού 1822,συμπολεμώντας με το Νικόλαο Κριεζώτη και στη συνέχεια εναντίον του Δράμαλη υπό τον Ηλία Κατσάκο Μαυρομιχάλη. Κατά την εισβολή του Ιμπραήμ πήρε μέρος στις μάχες του Νεόκαστρου και του Σχινόλακκα, καθώς και στην Αταλάντη εναντίον του Πασόμπεη.

Βρίσκουμε επιστολές του στο αρχείο τού Ι. Κωλέττη.

Για τούς αγώνες του έλαβε μετάλλιο και αριστείο.

Κατετάγη στην πέμπτη τάξη των αξιωματικών. Απεβίωσε στην Σκάλα Αταλάντης το 1845.

Ο δήμος Αταλάντης τίμησε την Ιερισσιώτικη αυτή οικογένεια δίνοντας σε οδό της πόλης το όνομα του γερο Βλαχομιχάλη.

3. ΒΛΑΧΟΜΙΧΑΛΗΣ Κωνσταντίνος [εκατόνταρχος] 

Γιος του Ολύμπιου Βλαχομιχάλη και αδελφός του Αθανάσιου. Πολέμησε στη μάχη της Κασσάνδρας και συνέχισε τον αγώνα στη νότια Ελλάδα, όπου αγωνίστηκε το 1822 στις μάχες που έγιναν στα Βρυσάκια και στο Τρίκερι. Το 1823 πολέμησε στη Σκιάθο, στο χαλασμό του Οθωμανικού στόλου, το 1824 στη διαφύλαξη της Ύδρας και το 1825 στο Νεόκαστρο, όπου οι Μακεδόνες νίκησαν μόνοι τους την εμπροσθοφυλακή του Ιμπραήμ. Αυτή θα είναι και η μόνη νίκη των Ελλήνων εναντίων του σύγχρονου στρατού των τουρκοαιγυπτίων. Τον ίδιο χρόνο υπερασπίστηκε για δεύτερη φορά την Ύδρα. Το 1826 πολεμάει στην Αταλάντη και το 1827 ξανά στη μάχη του Τρίκερι. Το 1828 συμμετείχε στην 7η χιλιαρχία του Καρατάσου, με το βαθμό του λοχία. Το 1832 πήρε το βαθμό του εκατόνταρχου. Στη συνέχεια τον βρίσκουμε στο Ταξιαρχικό σώμα στη Ναύπακτο και στο ΙΔ¨ τάγμα του Τσάμη Καρατάσου.

Τέλος με διαταγή της κυβέρνησης υπηρέτησε στην πολιτοφυλακή της Σκοπέλου και Σκιάθου.

Αναφέρει σε σχετικό του έγγραφο:

“…εξ Ερισσού της Μακεδονίας έλκων έσπευ-

σα ευθύς ως η σάλπιγξ της υπό τον βαρύν της δουλείας ζυγόν στεναζούσης τότε πατρίδος, εκάλεσε τα εις την απελευθέρωσιν αυτής δυνάμενα να συντελέσωσι τέκνα της, να δράμω όπου η φωνή και η ανάγκη αυτής μ’εκάλει, εις πλείστας όσας παρευρεθείς κατά των εχθρών μάχας…”

Για τους αγώνες του, βεβαίωσαν οι οπλαρχηγοί Αν. Χυμευτός, Θαν. Σαραφιανός, Α.Ν Χαλκιώτης και Ι. Καρπούζης.

Τιμήθηκε από την πατρίδα, όπως και ο αδελφός του, με το αργυρό Αριστείο και μετάλλιο .

Κατετάγη ως υπαξιωματικός στην πρώτη τάξη.

4. ΠΕΤΡΟΥ Αστέριος [υπαξ/κός] 

Με την έκρηξη της επανάστασης το 1821 στη Χαλκιδική πολέμησε ως οπλαρχηγός υπό τις διαταγές του Εμμανουήλ Παππά. Το 1822 πολέμησε στο Τρίκερι και στη Σκιάθο υπό τον Καρατάσο. Το 1823-24 πήρε μέρος στην ηρωική μάχη των Ψαρών, επικεφαλής 30 στρατιωτών από τους οποίους 7 σκοτώθηκαν και 12 τραυματίστηκαν. Συμμετείχε στη φύλαξη της Ύδρας. Το 1825 αγωνίστηκε στο Νεόκαστρο υπό τον Καρατάσο, όπου τρεις συγγενείς του από την Ιερισσό έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι κατά του τακτικού στρατού του Ιμπραήμ πασά. Μετά επανήλθε για την υπεράσπιση της Ύδρας. Το 1826 πολέμησε στη μάχη της Αταλάντης και το 1827 στο Τρίκερι υπό τους Γάτσο και Καρατάσο. Πρόσφερε μεγάλο μέρος της περιουσίας του για τη συντήρηση των στρατιωτών του. Αναφέρει ότι στην Ιερισσό είχε σπίτια, αμπέλια, χωράφια και κτήματα. Κατετάγη στη δεύτερη τάξη των υπαξιωματικών.

Η πατρίδα τον τίμησε με αργυρό αριστείο και παράσημο, αναγνωρίζοντας τις θυσίες του.

Στη Νέα Πέλη έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από τους συμπολίτες του, οι οποίοι τον εξέλεξαν ως δημαρχιακό Πάρεδρο.

5. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Μανώλης [εκατόνταρχος] 

Γεννήθηκε το 1800 στην Ιερισσό της Χαλ/κης.

Πολέμησε στη Χαλκιδική υπό τον Ε. Παππά. Το 1822 υπό το γέρο Καρατάσο στη Σκιάθο κατά του Τοπούλ πασά και αργότερα στο Τρίκερι όπου και πληγώθηκε. Πολέμησε επίσης στο Χόρτο του Παγασητικού, στην Ορμύλια Χαλκιδικής και στο Σχοινόλακα εναντίον του Ιμπραήμ.

Υπό τον Ι. Τσατσαρώνη από τον Παρθενώνα Χαλκιδικής πήρε μέρος στην ηρωική μάχη των Ψαρών και στην πολιορκία της Θάσου.

Υπηρέτησε ως εικοσιπένταρχος στο Εύζωνο πεζικό του Τσάμη Καρατάσου.

Του απονεμήθηκαν δύο φορές αριστεία το 1840 χάλκινο και το 1844 αργυρό λόγω της συμμετοχής του στον Αγώνα ως «τοπικός προύχοντας επικεφαλής στρατιωτικού σώματος των συμπατριωτών του».

Κατετάγη με το βαθμό του υπαξιωματικού Α Τάξης.

Εγκαταστάθηκε στη Σκόπελο, όπου έγινε δημότης.

6. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Στέριος 

Γεννήθηκε γύρω στο 1793 στην Ιερισσό. Μετά την αποτυχία της επανάστασης στη Χαλκιδική κατέφυγε στη νότια Ελλάδα. Δεν σώζονται στοιχεία για πιθανή συμμετοχή του στην επανάσταση. Το 1828 κατατάχθηκε ως στρατιώτης στην Θ ́ εκατονταρχία της Ζ ́ χιλιαρχίας υπό τον Κ. Δρίζογλου. Το 1829 μετατέθηκε στην Δ ́ εκατονταρχία της Β ́ πεντακοσιαρχίας υπό τον Αποστολάρα. (Από έρευνα του συνεργάτη & φίλου Ν. Παπαοικονόμου)

7. ΘΕΟΛΟΓΟΥ Ιωάννης (Ιερισσιώτης) [εικοσιπένταρχος & λοχίας] 

Γεννήθηκε το 1793 στην Ιερισσό της Χαλκιδικής.

Πολέμησε το 1821 στη Κασσάνδρα, το 1822 στα Βρυσάκια και μετά στο Τρίκερι. Το 1823 στη Σκιάθο κατά του Τοπούλ πασά και το 1824 στη διαφύλαξη της Ύδρας. Το 1825 στο Νεόκαστρο και στο Σχοινόλακα κατά του Ιμπραήμ.Το 1826 στην Αταλάντη. Το 1827 πάλι στο Τρίκερι. Το 1828 υπηρέτησε στην 7η χιλιαρχία υπό τον Καρατάσο με το βαθμό του πεντάρχου.

Αργότερα κατετάγη στο τάγμα του Ιερισσιώτη Αθανάσιου Βλαχομιχάλη.

Κατά την άφιξη του Όθωνα διορίστηκε στο αρχηγείο του Θ. Γρίβα.

Αναφέρεται στον φάκελο του:

“ Πιστοποιούμε οι υποφαινόμενοι, ότι ο Κ. Ιωάννης Θεολόγου εξ Ιερισσού της Μακεδονίας, άμα εξερράγη κατά το 1821 έτος ο υπέρ της ανεξαρτησίας ιερός αγών, έδραμε γεναιοφρόνος κατά των τυράννων της πατρίδας του. Καθ΄ όλο αυτό το διάστημα του αγώνος έδειξε, καθ΄ολοκληρίαν, γεναιότητα, αμεροληψίαν, ευπείθιαν…”

Κατετάγη στην τάξη των στρατιωτών.

8. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Γεώργιος ή Κοτρώνης (Ιερισσιώτης) 

Γεννημένος το 1793 στην Ιερισσό της Χαλ/κης.

Τον βρίσκουμε στο τάγμα του Αποστολάρα ως Ιερισσιώτη. Υπήρχαν δυο Μαντεμοχωρίτες στην τάξη των στρατιωτών που έχουν το ονοματεπώνυμο αυτό. Από την πορεία του μπορούμε να τον ταυτίσουμε με τον Δημητρίου, που φέρει το προσωνύμιο Κοτρώνης.

Πολέμησε στη μάχη των Μαντεμοχωρίων και αργότερα στη μάχη της Κασσάνδρας. Συνέχισε τον αγώνα, στη μάχη της Νάουσας και στη μάχη στο Κομπότι. Βρέθηκε ανάμεσα στους «Ελεύθερους πολιορκημένους» του Μεσολογγίου. Πολέμησε στο Τρίκερι, στη Σκιάθο και στα Βρυσάκια της Εύβοιας. Το 1828 υπηρέτησε στη χιλιαρχία του γέρου Καρατάσου κ.α..

Έγγραφο στην ΕΒΕ αναφέρει:

” … Οι υποφαινόμενοι πιστοποιούμαι εν καθαρά συνειδήσεως μας ότι ο Κύριος Γεώργιος Δημητρίου Μακεδών και κάτοικος Σκάλας Αταλάντης (χωριό Μακεδόνων στην Αταλάντη), άμα ο υπέρ τοις αναξαρτησίας Ιερός αγών ήρχισεν δράξας τα όπλα εις τας χείρας επολέμησε με γενναιότητα εις όλας τας μάχας…”

9. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Κωνσταντίνος (Ιερισσιώτης) 

Ίσως πρόκειται για αδελφό του Σίμου Δημητρίου. Συμμετείχε στην επανάσταση της Χαλκιδικής και στη συνέχεια, μετά την πτώση της Κασσάνδρας, ακολούθησε τα μακεδονικά στρατεύματα στις Βόρειες Σποράδες και στη νότια Ελλάδα. Το 1824 πήρε μέρος υπό τους οπλαρχηγούς Θεόδ. και Σ. Ζαχαρόπουλο στη διαφύλαξη της Ύδρας και των Σπετσών. Το 1825 πολέμησε στην Πελοπόννησο υπό τον Χατζηχρήστο με τη «μάγκα» του καπετάν Αργύρη Στυλιδιώτη. Μετά την απελευθέρωση το 1830 κατατάχθηκε ως δεκανέας στο ιππικό σώμα του Χατζηχρήστου. Τον Δεκέμβριο του 1831 μετατέθηκε ως λοχίας στο νεοσύστατο τάγμα του Χαρίση Νικολάου. (Από έρευνα του συνεργάτη & φίλου Ν. Παπαοικονόμου)

10. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Χριστόδουλος (Ιερισσιώτης) 

Στα Γενικά αρχεία του κράτους,στις 6 Μαΐου του 1839 βρίσκουμε την αίτηση του Χριστόδουλου Γεωργίου προς τον δήμαρχο της Χαλκίδας, για χορήγηση αριστείου σε αναγνώριση των θυσιών του υπέρ του ιερού αγώνα. Στην αίτηση δηλώνεται ως ΄΄Ειρεσιώτης΄΄ από τη Μακεδονία. Απο αυτήν επίσης φαίνεται ότι πολέμησε υπό τις διαταγές του γερο-Καρατάσου και του σώματος του Ι. Βελέντζα. Η πατρίδα τον τίμησε με σιδερένιο μετάλλιο και Αριστείο.

11. ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗΣ ή Μπόικο Αθανάσιος (Ιερισσιώτης) [πένταρχος] 

Γεννημένος το 1783 στην Ιερισσό Χαλ/κης

Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, επί κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια/ Γραμματεία των στρατιωτικών και ναυτικών (1828-1831)/φάκελο 12, βρίσκουμε τη μισθοδοσία του αγωνιστή από την Ερισό (Ιερισσό), Καραθανάση Μπόικου. Πιθανόν να είναι ο Καραθανάσης που δηλώνει Ιερισσιώτης στην Σκόπελο το 1829. Στην χιλιαρχία του Καρατάσου βρίσκουμε τον πένταρχο από την Ιερισσό Αθανάσιο Βόσκου που πιστεύουμε ότι πρόκειται για τον ίδιο συμπατριώτη μας. Το 1826 παντρεύτηκε την Γιαννούλα Αβραάμ. Η πατρίδα τον τίμησε με το σιδερένιο Αριστείο και παράσημο για τους αγώνες του.

12. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Αλέξης (Ιερισσιώτης) 

Μετά την πτώση της Κασσάνδρας το 1821 κατέφυγε στη Σκόπελο. Δεν σώζονται στοιχεία για πιθανή συμμετοχή του στην επανάσταση. Τον Φεβρουάριο του 1829 κατατάχθηκε στην στρατιωτική δύναμη του Γενικού Φροντιστηρίου που έδρευε στο νησί. Στη θέση αυτή υπηρέτησε έως και το 1830. (Από έρευνα του συνεργάτη & φίλου Ν. Παπαοικονόμου)

13. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Στέριος (Ιερισσιώτης) 

Γεννημένος το 1793 στην Ιερισσό της Χαλ/κης

Το 1828 στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, βρίσκουμε στην χιλιαρχία του Καρατάσου τον στρατιώτη Στέργιο Γεωργίου 35 ετών από την Ιερισσό.

14. ΣΤΕΡΙΑΝΟΥ (Διενής) (Ιερισσιώτης) 

Γεννημένος το 1794

Το όνομα του δυσδιάκριτο. Κατετάγη στην χιλιαρχία του Καρατάσου ως στρατιώτης το 1828 μαζί με άλλους συμπατριώτες μας.

15. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ή ΓΡΑΦΙΔΗΣ Γεώργιος (Ιερισσιώτης) 

Ήταν αδελφός του Παναγιώτη Χριστοδούλου Γραφίδη. Συμμετείχε στην επανάσταση της Χαλκιδικής. Μετά τη λήξη των πολεμικών επιχειρήσεων της πατρίδας του βρήκε καταφύγιο στις Βόρειες Σποράδες. Χωρίς να σταματήσει τον Αγώνα στη νότια Ελλάδα, ακολούθησε τα στρατεύματα των Μακεδόνων Αγωνιστών. Πολέμησε με τον Φαβιέρο και με άλλους οπλαρχηγούς σε διάφορες μάχες. Σκοτώθηκε στη μάχη της Καρύστου το 1826.

16. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ή ΓΡΑΦΙΔΗΣ Παναγιώτης 

Έλαβε μέρος στην επανάσταση έως τη λήξη του απελευθερωτικού Αγώνα στη Χαλκιδική, κατόπιν μετέβη στη νότια Ελλάδα πολεμώντας υπό την οδηγία του Καρατάσου, του Φαβιέρου, του Καραϊσκάκη και άλλων οπλαρχηγών. Συμμετείχε στην εκστρατεία της Χίου, της Καρύστου, της Μαγνησίας, επίσης πολέμησε στο Τρίκερι, στην Αράχοβα και στην Αθήνα. Τον Δεκέμβριο του 1829 υπηρετούσε ως στρατιώτης στην Εκτελεστική Δύναμη των Ανατολικών Σποράδων, στο Βαθύ της Σάμου. Το 1844 τιμήθηκε με χάλκινο αριστείο. Μετά την αποστράτευσή του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

17. ΝΙΚΟΛΑΟΥ Γαρόφαλλος 

Πήρε μέρος στην επανάσταση του 1821, ωστόσο δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες για τη δράση του. Μετά την αποστράτευσή του εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Σκόπελο, όπου άσκησε το επάγγελμα του εμπόρου. Το 1829 αναφέρεται ως συνδρομητής για την κατασκευή σχολείων στη Σκόπελο.. Το 1847 προτάθηκε για χάλκινο αριστείο . (Από έρευνα του συνεργάτη & φίλου Ν. Παπαοικονόμου)

18. ΣΤΑΘΗ ή ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ Δημήτριος 

Γεννήθηκε το 1801στην Ιερισσό. Ήταν και αυτός ένας από τους πρόσφυγες Χαλκιδικιώτες του 1821 στα νησιά των Βορείων Σποράδων. Μετά την απελευθέρωση κατατάχθηκε στον τακτικό στρατό. Τον Σεπτέμβριο του 1828 τον συναντούμε στις πηγές να ταξιδεύει ως στρατιώτης από τη Σκόπελο στη Ζαγορά του Πηλίου. Το 1829 υπηρετούσε στην Γ ́ χιλιαρχία του Ι. Στράτου, στην εκατονταρχία του Γ. Ζορμπά στην περιοχή του Μεσολογγίου. Το 1829 κατατάχθηκε στον Α ́ λόχο του Ζ ́ τάγματος υπό τον Κ. Χορμόβα, στη συγκεκριμένη θέση υπηρέτησε έως και το 1832. Το 1836 κατατάχθηκε στο Α ́ τάγμα Εθνοφυλακής Καλλιδρόμου. Το ίδιο έτος τιμήθηκε με σιδερένιο αριστείο. Μετά την αποστράτευσή του εγκαταστάθηκε στο Καινούργιο Φθιώτιδας. (Από έρευνα του συνεργάτη & φίλου Ν. Παπαοικονόμου)

Πολλοί συμπατριώτες μας χάθηκαν στην Ρεντίνα, στην μάχη της Κασσάνδρας, στην άγνωστη μάχη του Αγίου Όρους- Πρόβλακα και σε πολλές από τις μάχες που συμμετείχαν στην Νότια Ελλάδα. Όπως οι Ιερισσιώτες που χάθηκαν στα Ψαρρά και στην μάχη της Σχινόλακκας και τους αναφέρει ο Αστέριος Πέτρου. Δυστυχώς τα ονόματα τους δεν έφτασαν ως εμάς. Η μνήμη τους όμως τιμάτε κάθε χρόνο στο γνωστό πάνδημο έθιμο του «Μαυρο Νιού τ΄Αλώνι» στην ιδιαίτερη πατρίδα τους την Ιερισσό. Όλη η ιεροτελεστία του εθίμου είναι μια ανάκληση της συλλογικής μνήμης στους νεκρούς του πολέμου και στη συμμετοχή της Χαλκιδικής στην επανάσταση του 1821 με την τραγική της κατάληξη.

Οι αγωνιστές αυτοί τίμησαν την Ιερισσό, τιμήθηκαν από το Ελληνικό κράτος, αλλά έμειναν ξεχασμένοι από την ιδιαίτερη πατρίδα τους. Οφείλουμε ως συμπολίτες τους, να τους τιμήσουμε.

ΠΑΡΑΣΗΜΑ & ΤΙΜΗΤΙΚΑ ΑΡΙΣΤΕΙΑ ΙΕΡΙΣΣΙΩΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ 

   Από τους Ιερισσιώτες Αγωνιστές του 1821 η Πατρίδα παρασημοφόρησε για την αντρεία και την προσφορά στο πεδίο των μαχών τους εξής:

Με Αργυρό Μετάλλιο και Αριστείο τους:

Βλαχομιχάλη Αθανάσιο- λοχαγό, Βλαχομιχάλη Κωνσταντίνο- εκατόνταρχο, Πέτρου Αστέριο- οπλαρχηγό, Γεωργίου Εμμανουήλ, εκατόνταρχο

Με Χάλκινο Μετάλλιο και Αριστείο τους:

Χριστοδούλου ή Γραφίδη Παναγιώτη, Νικολάου Γαρόφαλλο & Γεωργίου Εμμανουήλ

Με Σιδερένιο Μετάλλιο και Αριστείο τους:

Γεωργίου Χριστόδουλο, Καραθανάση ή Μπόικο Αθανάσιο- Πένταρχο & Στάθη ή Ευσταθίου Δημήτριο.

Το ΚΥΤΤΑΡΟ, ως ελάχιστο χρέος, έφερε από την Αθήνα τους φακέλους αυτών των αγωνιστών.

Θεωρώ σημαντικό να αναφέρουμε εδώ και έναν κοντοχωριανό μας που διακρίθηκε στον αγώνα και η πατρίδα τον τίμησε με το μεγαλύτερο στρατιωτικό βαθμό από όλους τους Χαλκιδικιώτες.

Πρόκειται για τον 

ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Απόστολο ή ΑΠΟΣΤΟΛΑΡΑ από το Γομάτι,

μία από τις σημαντικότερες μακεδονικές μορφές της επανάστασης. Γεννήθηκε στο Γομάτι το 1801. Πολέμησε υπό τον Ε. Παπά στην επανάσταση της Χαλκιδικής. Μετά το χαλασμό κατέφυγε στη Σκόπελο. Ως οπλαρχηγός πήρε μέρος σε ιστορικές μάχες όπως στο Τρίκερι, στα Βρυσάκια της Εύβοιας,στην Σχινόλακα, στο Νεόκαστρο και στην Αταλάντη. Το 1825 επικεφαλής 114 ανδρών μετείχε στη φύλαξη της Ύδρας. Το 1828 επί Καποδίστρια του ανατίθεται η διοίκηση του 16ου τάγματος.

Το 1833 συμμετέχει με τον Κολοκοτρώνη στο κίνημα κατά της αντιβασιλείας. Φυλακίζεται στο Ναύπλιο δίπλα στο γέρο του Μοριά και πεθαίνει το ίδιο έτος.

Τον αναφέρει ο στρατηγός Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματά του.

Ήταν ο μόνος Χαλκιδικιώτης που έφερε το βαθμό του ταγματάρχη και αργότερα του χιλίαρχου.

Άλλοι αγωνιστές του 1821 από την περιοχή μας είναι από το Γομάτι ο Μιχάλης Νικόλαου,ο Παπαδημητρίου Στεριανός,και ο Γιοβάνης Δημητρίου. Από τη Χωρούδα1 ο Παπαδημητρίου Παναγιώτης, ο Μιχαήλ Θεοχάρης και ο Μιχαήλ Ελευθέριος. Από την Αρναία ο Ελευθέριος Ιωάννου, ο Δημήτριος Νικολάου και ο Ευθυμίου Χατζη- Κωνσταντίνος. Από το Παλαιοχώρι ο Διαμαντής Νικολάου, και ο Χριστοδούλου Κωνσταντίνος. Από την Μεγάλη Παναγία ο Θεόδωρος Αγγέλου και ο Τριανταφύλλου Πασχάλης. Από το Νεοχώρι ο Δημήτριος Λάμπρου. Από Βαρβάρα, ο Αστερίου Γεώργιος. Από την Στρατονίκη ο Κωνσταντίνος Στεριανός και οι σημαντικοί λόγιοι της επανάστασης Αθανάσιος και Δημήτριος Σταγειρίτης, και από τον Πολύγυρο ο Αποστόλου Ιωάννης.

Επίσης βρίσκουμε πολλούς αγωνιστές που δηλώνουν Μαντεμοχωρίτες, όπως ο Στυλούδης Δημήτριος, ο Πολυχρόνης Ιωάννης, ο Πολύζος Ιωάννης, ο Πέτρου Παναγιώτης, ο Πέτρου Παύλος, ο Νικόλαος Πολύζος, ο Υψηλάντης Κων/νος, ο Εμμανουήλ Αθανάσιος, ο Αργύρης Δημήτριος, ο Λουκά Σαρλή Στέριος {πολέμησε υπό τον Αθ.Βλαχομιχαλη} και αρκετοί άλλοι για τους οποίους δεν έχω βρει ακόμα κάποιο στοιχείο για την ταυτοποίηση των χωριών τους.

Οι Χαλκιδικιώτες και γενικά οι Μακεδόνες επαναστάτες, πολέμησαν για την απελευθέρωση της ιδιαίτερης πατρίδας τους. Πίστευαν ότι η ώρα αυτή ήταν κοντά. Το βρίσκουμε αυτό στη διαθήκη του μεγάλου ευεργέτη Κ.Μπέλιου, καθώς και στην παραγγελιά του γέρου Καρατάσου στο γιο του Τσάμη τις τελευταίες του στιγμές. Ακομη στην προσπάθεια του πατριώτη μας Αθ. Βλαχομιχάλη -αν και ευρισκόμενος σε μεγάλη ηλικία- να ελευθερώσει τη γενέτειρα του. Η προσπάθεια αυτή του Τσάμη Καρατάσου και του Αθανάσιου Βλαχομιχάλη θυμίζει έντονα το ποίημα του Α. Σούτσου, 

“Ο θάνατος του ετερόχθονος αγωνιστού”:

Ο μαυροντυμένος Μακεδών με βήμα λυπημένο,

με το μακρύ τουφέκι του στον ώμον κρεμασμένο

εις το γεφύρι έφτασε του Μάντζαρη πλησίον

πλησίον των ελληνικών και τουρκικών ορίων.

Και πριν σφάξει και σφαχθεί το ύστερο φιλί του

ο ετερόχθων έδιδεν εις το μικρό παιδί του…..

………..

Πηγαίνω καθώς το νερό αυτό το θολωμένο…

Μας πήραν την πατρίδα μας.…..

…..

Κι εκείνος με γυμνό σπαθί κραυγάζει:- Αφού ξένος

και εις αυτό απέμεινα το ιδικό μου Γένος,

αφού, πατρίς μου άθλια, πατρίς Μακεδονία,

παντοτεινή το στήθος σου βαρύνει τυραννία,

ανδρεία καθώς έζησα με μένει ν΄αποθάνω.

και εις των Τούρκων έπεσε την Φυλακήν επάνω…

Πηγές 

– Γ.Α.Κ, Φάκελοι Αγωνιστών.

– Γ.Α.Κ, Αριστεία.

-Ε.Β.Ε,Αρχείο Αγωνιστών

– Ακαδημία Αθηνών, Αρχείο Κωλέττη.

– Μάνθου Χριστοφόρου, ΄΄Η Οπούντια Λοκρίδα και η Αταλάντη΄΄, Αθήνα 1991.

– Ιω.Ν.Φραγκούλα, ΄΄Αγωνισταί του 1821 εκ της νήσου Σκοπέλου΄΄.

– Γεω.Χιονίδη, ΄΄Σχεδίασμα περί του γέρου Καρατάσου και της οικογενείας του΄΄

.- Γεωργίου Χ Χιονιδη, Οι εις τα μητρώα των αγωνιστών του 1821 αναγραφόμενοι Μακεδόνες.

– Γεωργίου Χ Χιονίδη, ΄΄Οι Μακεδόνες πρόσφυγες της Σκοπέλου στα 1829΄΄.

– Ι.Κ.Βασδραβέλλη, ΄΄Η Μακεδονική Λεγεών κατά το 1821΄΄.

– Ι.Κ.Βασδραβέλλη, ΄΄Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ ανεξαρτησίας αγώνας 1793-1832΄΄.

– Ιωαν.Μαμαλάκη, ΄΄Η επανάσταση στη Χαλκιδική΄΄, Χ.Τ.Χ.

– Ιωαν.Μαμαλάκη, ΄΄Η εκστρατεία του Δ.Τσάμη Καρατάσου στη Χαλκιδική΄΄, Χ.Τ.Χ 1963.

– Α.Βακαλόπουλος, ΄΄Η Μακεδονία και οι Μακεδόνες μετά την λήξη των αγώνων τους΄΄ ,Θεσσαλονίκη 1992.

-Πάπυρος-Λάρους-Μπριτάννικα ,τόμος 14,σελ.425

– Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΒ΄.

– Δημ.Ζαγκλή, Χαλκιδική-

-Ερατώ Ζέλιου Μαστροκώστα, ΄΄Χαλκιδική, επαναστάσεις κατά την Τουρκοκρατία΄΄.

– Αλέξανδρος Σούτσος, ποιήματα.

– Κ.Σιμόπουλου, ΄΄Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα΄΄, σελ.115.

– Αρχιμ. Χρυσόστ.Μαιδωνη Ο Εθνομάρτυς Επίσκοπος Ιερισσού Ιγνάτιος.

Ευχαριστίες 

Θέλω να ευχαριστήσω τον κ. Ηλία Σχοινή, από την Αταλάντη Λοκρίδας, που με φιλοτιμία έστειλε σημαντικά αρχεία και πληροφορίες, μέρος των οποίων χρησιμοποιήθηκε για τη συγγραφή αυτού του άρθρου.

Ευχαριστώ επίσης τον αγαπητό μου φίλο, κ. Νίκο Παπαοικονόμου, από τα Δουμπιά της Χαλκιδικής.

Τέλος ευχαριστώ τους εργαζόμενους στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και ιδιαίτερα την κυρία Ευαγγελία Πάνου που με περισσή φιλοπονία και σπάνια ευγένεια μας δώρισε αντίγραφα αρχείων σημαντικά για την ευρύτερη περιοχή της Β. Χαλκιδικής.

Οι Αταλαντινοί φίλοι μας, ιδιαίτερα της Νέας Πέλης, αισθάνονται ότι αποτελούν μέρος της ιστορίας μας. Άλλωστε έχουμε κοινή παράδοση και κοινούς προγόνους.

Σημείωση: 

1) Η Χωρούδα υπήρξε ένα από τα βασικά χωριά των Μαντεμοχωρίων. Βρισκόταν κοντά στη Στρατονίκη στη μεριά του Κάκαβου. Καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1821. Από τότε οι κάτοικοι, όσοι σώθηκαν, διασκορπίστηκαν στα γύρω χωριά. Σήμερα σώζεται μόνο η εκκλησία του χωριού.

Read More